ایران کنفرانس

چگونه بيان مساله بنويسيم

بيان مساله قسمت بسيار مهم هر پروپوزال بوده و تقريبا در تمامي پروپوزالهاي پژوهشي حضور دارد. بيان مساله اولين بخش محتوايي پروپوزال است و تاثير تعيين کننده اي در ارزشيابي پروپوزال دارد و کيفيت بيان مساله، نشان دهنده ميزان آشنايي محقق با موضوع تحقيق است. ذيلا به 10 سوال مهم در باره نحوه طراحي بيان مساله در پروپوزالها مي پردازيم.

1- بيان مساله، بيان چه چيزي است؟ در بيان مساله به چه چيزي بايد اشاره کنيم؟ از کجا تشخيص مي دهيم يک موضوع، مساله هست يا خير؟ به عنوان مثال مشارکت شهروندان در امور فرهنگي يا سياسي مساله است يا خير؟ اوقات فراغت مساله است يا خير؟ اعتياد به سيگار چطور؟ گرايش به موسيقي و فيلم؟ رضايت شغلي کارکنان يک سازمان؟ عملکرد تحصيلي دانشجويان؟ روحيه کارآفريني فارغ التحصيلان؟ کارآيي اساتيد؟ و خيلي از موضوعات ديگر.  آيا هر موضوعي به محض اينکه مورد تحقيق قرار بگيرد به مساله تبديل مي شود؟ نشانه هاي مساله بودن يک موضوع کدامند؟

اگر هدف اصلي هر تحقيقي را فراهم ساختن شناخت روشمند نسبت به يک موضوع در نظر بگيريم، آنگاه در بيان مساله تحقيق بايد به پيامدهاي منفي جهلي که نسبت به موضوع وجود دارد اشاره کنيم. به گونه اي که افراد مرتبط با آن موضوع با خواندن يا شنيدن استدلالات ما بپذيرند که فقدان اطلاعات روشمند نسبت به آن موضوع مي تواند به همان پيامدهاي منفي که اشاره کرده ايم بيانجامد. به عنوان مثال در بيان مساله مشارکت شهروندان در امور فرهنگي بايد استدلالات قابل قبولي عرضه کنيم مبني بر اين که فقدان يا کمبود اطلاعات روشمند و مستند به پژوهش علمي در زمينه مشارکت شهروندان در امور فرهنگي مي تواند پيامدهاي منفي متعددي به دنبال داشته باشد.

2- جهل نسبت به موضوع به چه معنايي است؟ در اينجا منظور از جهل به موضوع، فقدان يا کمبود اطلاعات روشمند نسبت به

الف- کمّ و کيف موضوع،

ب- علل بوجود آورنده مساله،

ج- راه هاي حلّ مساله

د- و يا سنجش اثربخشي برنامه (کاربست راهکارها) ي مرتبط با حلّ مساله مي باشد.

مثلا چنانچه در باره ميزان مشارکت يا نحوه مشارکت شهروندان در امور فرهنگي اطلاعاتي که حاصل تحقيق روشمند باشد، وجود نداشته باشد مي گوييم با يک مساله مواجه هستيم. يا چنانچه اطلاعات دقيقي در باره علل پايين بودن مشارکت شهروندان در امور فرهنگي نداشته باشيم، پاي مساله اي در ميان است که نياز به تحقيق دارد و نيز اگر راه هاي افزايش و ارتقاي مشارکت شهروندان را ندانيم با مساله اي سر و کار داريم. گاهي اوقات نيز پيش مي آيد که در باره ارتقاي سطح مشارکت شهروندان، برنامه اي اجرا شده است ولي برنامه مربوطه مورد ارزشيابي قرار نگرفته است و اطلاعات روشمندي در باره اثربخش بودن يا نبودن آن وجود ندارد، در اين حالت نيز با مساله سر و کار داريم.

3- چگونه مي توان اثبات کرد در باره موضوع مورد نظر ما اطلاعات روشمند وجود ندارد؟ ابتدا مي توان جستجويي در کتابخانه ها و مراکز پژوهشي انجام داد و به اين موضوع پي برده و آن را نقل نمود. مثلا اگر شما نشان دهيد که آخرين تحقيقي که در باره کمّ و کيف موضوع مورد نظر شما انجام شده است مربوط به ده سال پيش است و آنگاه به تغييرات عمده اي که در طول اين ده سال در جامعه مورد بررسي ايجاد شده است اشاره نماييد، خلاء اطلاعات روزآمد در باره آن موضوع را نشان داده ايد. گاهي اوقات اطلاعات روشمند روزآمدي در باره موضوع وجود دارد، اما اين اطلاعات روزآمد مربوط به جوامع آماري ديگري است. در اينجا بايد ضمن اشاره به تحقيقات مزبور به تفاوتهاي بنياديني که بين جامعه مورد نظر ما و جوامع آماري مزبور وجود دارد اشاره نماييم. يکي ديگر از نشانه هاي خلاء دانشي در باره موضوع مورد بررسي استناد به تصميمات و برنامه هاي متنوع و بعضا متضادي است که در ارتباط با موضوع مورد نظر اتخاذ مي شود. تصميمات مزبور نشانه اطلاعات ضدّ و نقيض در باره موضوع است.

4- چگونه مي توان نشان داد که فقدان يا کمبود اطلاعات روشمند در باره موضوع، نشانه وجود مساله است؟ براي اين مهم بايد به پيامدهاي منفي متعددي که حاصل اقدامات نامناسب در ارتباط با موضوع است اشاره کنيم. با اين کار در حقيقت مي خواهيم ثابت کنيم اگر اقدامي در ارتباط با موضوع انجام نشده است به دليل فقدان يا ضعف اطلاعات لازم بوده است و يا اگر اقدامي در ارتباط با موضوع انجام شده است بر اطلاعات صحيح و روزآمد استوار نبوده است.

5- منظور از پيامدهاي منفي چيست؟ بيان پيامدهاي منفي بخش مهم بيان مساله است و مي تواند توجه عميق خواننده را نسبت به مساله بودن موضوع تحقيق جلب نمايد. منظور از پيامدهاي منفي، مجموعه زيانهاي مالي، يا آسيبهاي رواني، اجتماعي، فرهنگي و سياسي است که ناشي از فقدان يا کمبود اطلاعات روشمند در زمينه موضوع مي باشد. مي توان با يک تقسيم بندي ساده پيامدهاي منفي را در چهار بعد اقتصادي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي در سه سطح خرد (فردي)، ميانه (سازماني) و کلان (ملّي) دسته بندي کرد. گاه برخي پيامدهاي منفي در طول يکديگر قرار داشته و برخي از آنها برخي ديگر را تشديد مي کنند، بيان روابط موجود در ميان پديده هاي منفي نيز مي تواند ابعاد مساله آميز موضوع را نشان دهد. اين الگو مي تواند ما را در بيان تفصيلي مساله ياري نمايد. من اعتقاد دارم براي جلب توجه سريع و در عين حال عميق خواننده نسبت به موضوع، بهتر است استدلال هاي خود در اين زمينه را با برجسته کردن نوشته هاي خود يا به تصوير کشيدن آن در قالب دياگرام نشان دهيم.

تذکر: نکته مهمي که در بيان پيامدهاي منفي لازم است به آن اشاره نماييم ربط پيامدهاي منفي مزبور به شرح وظايف و اهداف آن سازماني است که مي خواهيم تحقيق را برايش انجام دهيم. چه بسا پيامدهاي منفي مربوط به يک مساله که وظيفه خنثي سازي آن مربوط به سازمانهاي ديگر باشد. در حقيقت محقق بايد به صورت مستند ربط مساله را با سازماني که مي خواهد تحقيق براي آن انجام شود نشان دهد.

6- پيامدهاي منفي مربوط به مساله را از کجا تشخيص بدهيم؟ نوشتن اين بخش به قدرت تجزيه و تحليل شما بستگي دارد. به اينحال پيشنهاد مي کنم با افرادي که در اين زمينه تحقيق کرده اند و نيز با کساني که در ارتباط با موضوع تحقيق مورد نظر شما شغلي دارند مصاحبه کنيد. مخصوصا سازماني که اين درخواست انجام تحقيق در باره موضوع مورد نظر شما را دارد. يادتان باشد از قبل سوالاتتان را براي مصاحبه با اين افراد آماده کنيد. از آنها سوال کنيد چرا اين موضوع توجه آنها را به خودش جلب کرده است. از ديگران سوال کنيد که به نظر شما چرا اين موضوع براي فلان سازمان مهم شده است تا تحقيقي در باره اش انجام شود و سوالات مشابه.

7- چه وجهي از مساله مهمتر است؟ توصيف، تبيين، راهکارها يا ارزشيابي؟ من اعتقاد دارم مادام که توصيف دقيق و روشمندي از کمّ و کيف مساله وجود نداشته باشد پرداختن به تبيين و پاسخ گفتن به چرايي آن بيهوده است. لذا وجه توصيفي مساله از همه مهمتر است. بعد از توصيف، تبيين مساله اهميت پيدا مي کند. بدين معنا که چنانچه در جريان توصيف و بيان دقيق کمّ و کيف موضوع متوجه وجود مساله اي شديم آنگاه بايد يک پژوهش روشمند در زمينه علل پيدايش يا تشديد کننده مساله انجام دهيم. تا وقتي که علل و زمينه هاي ايجاد کننده يک مساله طي تحقيق روشمند به ما شناسانده نشود هرگونه تحقيقي در باره ارائه راهکار براي برطرف کردن مساله به مثابه آب در هاون کوبيدن است. تحقيق برنامه اي وقتي مي تواند انجام شود که شناخت دقيقي در باره علل پيدايش مساله وجود داشته باشد. در وهله چهارم و آخر نوبت به تحقيق ارزشيابي مي رسد که منوط به اجراي برنامه اي است مبتني بر راهکارهاي مستند به تحقيقات پيشين. البته گاهي اوقات ممکن است برنامه اي بدون استناد به تحقيقات و راهکارهاي علمي اجرا شده باشد. در اين حالت مي توان به صرف انجام شدن يک برنامه، تحقيقي در زمينه ارزيابي اثربخشي آن برنامه انجام داد.

8- در توصيف مساله بايد به چه سوالاتي بپردازيم؟ در توصيف مساله مي توان به ابعاد مختلفي از مساله پرداخت که از آن جمله مي توان به مقدار (کمّيت) مساله، چگونگي (کيفيت) مساله و زمان و مکان مساله اشاره نمود. اين سوالات اگر به تفکيک متغيرهاي زمينه اي ديگر ارائه شود مي تواند بيانگر وسعت دامنه تحقيق نيز باشد.

9- در تبيين مساله چه سوالاتي اهميت دارد؟ در تبيين مساله بايد بين تحقيقات آکادميک و تحقيقات کاربردي تمايز قائل شد. در تحقيق آکادميک ممکن است هدف نظريه آزمايي باشد لذا سوالاتي مطرح مي شود که به نظريه مورد نظر نزديک باشد. اما در تحقيقات کاربردي هدف نظريه آزمايي نيست. لذا سوالات يا فرضيات مورد نظر بايد حتّي الامکان به کاربرد نزديک باشد. در طراحي سوالات تبييني بايد به متغيرهايي که براي سفارش دهنده پژوهش امکان دستکاري در آنها يا برنامه ريزي بر اساس آنها ميسر باشد بپردازيم.

10- در پژوهش برنامه اي چه سوالاتي اهميت دارد؟ در پژوهش برنامه اي نبايد سوالات را به آنچه که بايد انجام داد منحصر ساخت. محقق در پژوهش برنامه اي علاوه بر آنکه ماهيت اقداماتي که براي حل مساله لازم است انجام شود مشخص نمايد، بايد سوالات مهم ديگري را نيز پاسخ بدهد که مهمترين آنها عبارتند از : جامعه هدفي که قرار است تغيير بر روي آنها انجام شود چه ويژگيهايي دارد؟ کارگزاران تغيير يا کساني که قرار است مجري برنامه باشند چه ويژگيهايي دارند و نيز بايد داشته باشند؟ زمانها و مکانهاي مناسب براي اجراي برنامه کدامند؟ هزينه مورد نياز براي اجراي برنامه چه مقدار است و از کجا بايد تامين شود؟

منبع: ایران پزوهان

ایران کنفرانس

آنچه از آلفاي كرونباخ لازم است بدانيم

مقدمه

پايايي يكي از مهمترين ويژگيها براي ابزارهاي سنجشي است كه جهت اندازه‌گيري متغيرها يا سازه‌هاي پنهان طراحي شده‌اند. بدون داشتن يك ابزار پايا نميتوان به نتايج پژوهش اعتماد كافي داشت و در صورت تكرار پژوهش، نتايج مي‌تواند داراي تفاوت معني‌دار با مرحله اول باشد. هر چند پايايي شرط كافي براي اعتماد و اطمينان به نتايج به بار آمده از يك ابزار سنجش نيست اما شرط ضروري و لازم است.شيوه‌هاي مختلفي براي سنجش پايايي وجود دارد كه عبارتند از: آزمون‌ـ‌آزمون مجدد، استفاده از فرمهاي موازي،  دو نيمه كردن ابزار سنجش و هماهنگي دروني بين آيتم‌هاي ابزار سنجش.[1] براي سنجش هماهنگي دروني بين آيتم‌هاي مختلف يك ابزار نيز از تكنيك‌هاي مختلفي ميتوان استفاده كرد كه استفاده از ضريب آلفاي كرنباخ يكي از آنهاست. ضريب آلفاي كرنباخ در علوم مختلف بويژه علوم انساني و پزشكي براي سنجش پايايي ابزارهاي مختلف سنجش نگرش و يا آزمونهاي آموزشي و سنجش دانش داراي كاربرد فراوان است. در هر حال با توجه به اينكه سنجش نگرشها بخش مهمي از مطالعات اجتماعي و بويژه پيمايشها را به خود اختصاص داده است، اين مقاله با توجه به اين نوع از كاربرد ضريب آلفاي كرنباخ نگاشته شده است. بررسي برخي از مهمترين ابزارهاي سنجش نگرش نشان مي‌دهد كه اين ضريب به منظور ساخت ابزار قابل اعتماد مورد استفاده بسياري از پژوهشگران در حوزه مطالعات اجتماعي بوده است.[2] پس از طرح ضريب آلفاي كرنباخ به طور متوسط سالانه 131 بار در مقاله‌هاي علمي به نوشته لي جي. كرنباخ در اين باره استناد شده است (Cronbach, 2004: 2).

لي جي. كرنباخ (Cronbach, 1951) كه مهمترين زمينه پژوهشي وي نظريه اندازه‌گيري يا سنجش[3] مي باشد، در سال 1951 در مقاله‌اي با عنوان «ضريب آلفا و ساختار دروني آزمونها» اين ضريب را به جامعه علمي معرفي كرد. «ضريب آلفا بر پايه هماهنگي دروني آيتم‌ها[4] با يكديگر طرح شده است» (Cronbach, 1951: 301) . ضريب آلفاي كرنباخ به عنوان يكي از ضرايب پايايي يا قابليت اعتماد شناخته مي‌شود. اين ضريب از عمومي‌ترين ضرايبي است كه توسط پژوهشگران علوم اجتماعي براي سنجش پايايي ابزارهاي مختلف جمع آوري داده‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد. مهمترين علت عموميت استفاده از آن، به احتمال زياد ناشي از ساده‌تر بودن استفاده از اين ضريب در عمل است. با اين وجود مباحث طرح شده در كتابهاي روش شناسي علوم اجتماعي، اغلب به اختصار از كنار آن گذشته‌اند و شايد به همين دليل‌ـ يا دلايل ديگرـ برخي ادراكات نادرست از اين ضريب در بين دانشجويان علوم اجتماعي وجود دارد. در اين مقاله سعي شده است تا با ارايه مثالهايي از متغيرهاي جامعه شناختي و همچنين تأمل بيشتر در ويژگيهاي ضريب آلفاي كرنباخ، امكان استفاده صحيح تر از آن فراهم شود. 

ويژگيهاي ضريب آلفاي كرنباخ

هر چند ضريب آلفا از طريق فرمول‌هاي مختلفي قابل محاسبه است اما عمومي‌ترين فرمول مورد استفاده كه اولين بار توسط كرنباخ ارايه شد، به شرح زير است:        فرمول (1)[5]

(Cronbach, 1951: 321; Cronbach, 2004: 9)

كه در آنk  نماد تعداد آيتم‌ها (گويه ، سؤال، معرف و…) ،   نماد مجموع واريانس هر يك از آيتم هاي سازنده ابزار سنجش  و  نماد واريانس مجموع نمرات آيتم‌هاي سازنده ابزار است.  جمع ماتريس كوواريانس است.[6] اين ماتريس براي داده هاي صفحه بعد به شرح زير است:

جدول 1: ماتريس كوواريانس، جمع و كاربرد آن در محاسبه ضريب آلفاي كرنباخ

ويژگيهاي مختلف ضريب آلفاي كرنباخ به لحاظ روش شناختي و همچنين به لحاظ تكنيكي شامل موارد زير است:

1ـ ضريب آلفاي كرنباخ بر پايه هماهنگي دروني گويه‌ها با يكديگر قرار دارد.

2ـ ضريب آلفاي كرنباخ تابع دو متغير «تعداد آيتم‌هاي ابزار» و «متوسط ضريب همبستگي بين آيتم ها»[7] است.

3ـ يك ضريب آلفا به تنهايي براي آزمونهايي كه هر خوشه از گويه‌ها در حول و حوش وجه ويژه‌اي از پديده مورد سنجش قرار دارند مناسب نيست (Cronbach, 2004: 20). ضريب آلفاي كرنباخ مناسب براي سنجش پايايي ابزارهاي تك بعدي[8] است (SPSS Inc, 1996: 6).

4ـ مقدار ضريب آلفاي كرنباخ برابر با ميانگين كليه ضرايب پايايي ممكن از طريق دو نيمه كردن است(Wuensch, 2004: 4) .

5ـ ضريب آلفاي كرنباخ به عنوان يكي از ضرايب محافظه كار شناخته مي‌شود به نحوي كه ضريب پايايي محاسبه شده از ساير شيوه‌ها (نظير دونيمه كردن) مقاديري بيشتر از آلفا را نشان مي‌دهد.

6ـ در عمل، مقدار ضريب آلفاي كرنباخ از حداقل ¥- تا حداكثر 1+  تغيير مي كند (Nichols, 1999 : 1-8).

7ـ فرمول كرنباخ داراي كاربرد گسترده است و ميتوان از آن در سنجش پايايي آزمونهاي شناختي دوگزينه اي تا مقياسهاي سنجش نگرش چندگزينه‌اي بهره برد             (Shavelson, 2003: 381).

يك مثال[9]

ابزاري براي سنجش متغير «نگرش به دوستي دختر و پسر قبل از ازدواج» تهيه شده است. اين ابزار شامل چهار آيتم به شرح جدول 2 است. به منظور سنجش پايايي ابزار بر اساس روش هماهنگي دروني گويه‌ها و محاسبه ضريب آلفا، گويه‌ها در اختيار30 نمونه تصادفي از جامعه آماري مورد مطالعه گذاشته مي‌شود. امتياز هر فرد انتخاب شده به عنوان نمونه براي هر يك از گويه‌ها و همچنين جمع امتياز هر فرد پاسخگو در جدول 3 گزارش شده است.

جدول 2: گويه‌هاي سنجش نگرش به دوستي دختر و پسر قبل از ازدواج

و نحوه  امتيازدهي به پاسخ‌ها

جدول 3:  امتياز پاسخگويان به هر يك از گويه هاي طرح شده و مجموع

امتياز  از چهار گويه

واريانس محاسبه شده براي هر يك از گويه‌ها و مجموع امتياز چهار گويه به شرح جدول شماره 4 است.

جدول 4: واريانس محاسبه شده براي هر يك از گويه ها و مجموع نمرات

بر اساس واريانس‌هاي محاسبه شده ضريب آلفاي كرنباخ برابر با 94/0 محاسبه شد. در اغلب منابع در رابطه با مقدار مطلوب براي ضريب آلفا، به نوشته نونالي استناد شده است        (Nunally, 1978). بر اساس استدلال وي، براي پايا قلمداد كردن يك ابزار، حداقل مقدار 7/0 براي ضريب آلفا لازم است، لذا ميتوان ابزار طرح شده را بر اساس شيوه هماهنگي دروني گويه ها، پايا قلمداد كرد.[10] در هر حال بايد توجه داشت كه صرف ملاك كمي را نميتوان دليل كافي براي پايايي ابزار تلقي كرد و تحليل كيفي گويه‌ها بر اساس گفتگوهاي تخصصي در رابطه با سازه مورد نظر از اهميت بالايي برخوردار است. در اينجا فرض بر اين است كه چنين توجه و دقتي توسط پژوهشگر يا گروه پژوهشي صورت گرفته است.

محاسبه ضريب آلفاي 94/0 حاكي از وجود واريانس مشترك (كوواريانس) بالا و در جهت مثبت بين واريانس‌هاي چهار گويه طرح شده است. وجود واريانس مشترك بالا باعث مي شود واريانس مجموع نمرات بسيار بيشتر از جمع واريانس تك تك گويه‌ها شود و در نهايت ضريب به مقدار يك نزديك شود. ميتوان چهار حالت اصلي زير را در باره واريانس گويه هاي مختلف در اشكال زير ترسيم نمود :

شكل 1: برخي حالات اصلي‌نسبت واريانس مجموع ‌نمرات‌ به‌جمع ‌واريانس تك‌تك‌‌آيتم‌ها‌

آلفاي كرنباخ تابع همبستگي بين آيتم‌ها و تعداد آنها

همانطور كه گفته شد ضريب آلفاي كرنباخ، شاخصي از هماهنگي دروني در بين آيتم‌ها قلمداد مي‌شود. بر اين اساس انتظار داريم كه هر چه همبستگي بين آيتم‌ها بيشتر شود، مقدار ضريب آلفا افزايش يابد. در اين رابطه ميتوان اين موضوع را ذكر كرد كه ضريب آلفاي كرنباخ تابع «متوسط ضرايب همبستگي بين آيتم ها» ست.

همچنين اين ضريب تابع تعداد آيتم‌هاست. افزايش تعداد آيتم‌ها، اغلب[12] بر مقدار ضريب خواهد افزود. تعداد كم آيتم‌ها (مثلا دو آيتم) باعث مي‌گردد كه تغييرات كم در نوع پاسخ‌ها به شدت بر ضريب همبستگي بين آيتم‌ها اثر گذارد، لذا ثبات آن كمتر است. در برابر با تعداد زيادتر آيتم براي سنجش يك متغير (مثلا ده آيتم)، تغيير اندك در نوع پاسخ‌ها اثر قابل توجهي بر مقدار ضرايب همبستگي نخواهد گذاشت، لذا ابزار پاياتر قلمداد خواهد شد[13].

بر اساس آنچه ذكر شد ضريب آلفاي كرنباخ تابع دو عامل «متوسط ضرايب همبستگي بين آيتم‌ها» و «تعداد آيتم‌ها»ست. در اين رابطه ميتوان فرمول زير را ارايه كرد:

فرمول (2)

(SPSS Inc, 1996: 1)

كه در آن k نماد تعداد آيتم‌ها و r نماد متوسط ضرايب همبستگي بين آيتم‌هاست. در رابطه با مثال ارايه شده ماتريس همبستگي و متوسط آن به شرح زير است:

جدول 5: ماتريس همبستگي بين چهار گويه سنجش «نگرش به رابطه دوستي

دختر و پسر قبل از ازدواج»

بر اساس فرمول ارايه شده مقدار ضريب آلفا برابر با 94/0 محاسبه مي شود.

تك بعدي بودن ابزار سنجش

اگر متغير مورد سنجش يك سازه تك بعدي است، انتظار مي‌رود كه همبستگي بالايي بين آيتم‌ها وجود داشته باشد، لذا مقدار ضريب آلفا بالا خواهد بود. اما چنانچه متغير مورد مطالعه يك سازه چند بعدي است نميتوان انتظار داشت كه بين آيتم‌هاي متعلق به ابعاد مختلف همبستگي بالايي وجود داشته باشد و در اين حالت مقدار ضريب آلفا، از مقدار 1+ فاصله خواهد گرفت و احتمالا به پايين‌تر از مقدار 7/0 كاهش خواهد يافت. فرض كنيد كه مايل هستيم متغيري به نام «دين داري» را اندازه‌گيري كنيم. ابتدا چهار آيتم به شرح زير در نظر گرفته ايم:

جدول 6: گويه‌هاي طرح شده براي سنجش دين داري و نحوه امتياز دهي به پاسخ ها

60 نفر پاسخگو كه به طور تصادفي از جامعه آماري تعريف شده انتخاب شده اند، به چهار گويه فوق پاسخ داده اند. ماتريس همبستگي، واريانس هر يك از گويه‌ها و واريانس مجموع نمرات به شرح جداول 6 و 7 است:

جدول 7: واريانس محاسبه شده براي هر يك از گويه‌ها و مجموع نمرات

جدول 8:  امتياز پاسخگويان به هر يك از گويه هاي طرح شده و مجموع

امتياز از چهار گويه

ضريب آلفاي كرنباخ با در نظر گرفتن چهار گويه براي سنجش متغير دين داري برابر با  661/0 محاسبه شده است. با توجه به محتواي هر يك از گويه‌ها، چنين به نظر مي‌رسد كه اين چهار گويه، شايد در دو گروه دوتايي قابل   طبقه‌بندي هستند. به نحوي كه ميتوان گفت دو گويه اول متغير «باورهاي ديني»‌ و دو گويه دوم «انجام مناسك ديني» را اندازه‌گيري مي‌كنند. با استفاده از تحليل عاملي ميتوان اين موضوع را به آزمون گذاشت. نتيجه تحليل عاملي نشان مي‌دهد كه ميتوان دو گويه اول را به عنوان يك عامل يا بعد و دو گويه ديگر را نيز به عنوان عامل يا بعد دوم در نظر گرفت.

جدول 9: نتيجه تحليل عاملي براي تأييد ابعاد دوگانه نهفته در چهار گويه طرح شده

Factor Analysis

بر اساس نتايج به دست آمده، اين راه حل در برابر محقق قرار مي‌گيرد كه ضريب آلفاي كرنباخ را براي هر يك از ابعاد دوگانه فوق بنحو جداگانه محاسبه نمايد (بحث تك بعدي بودن ضريب آلفاي كرنباخ). واريانس مجموع نمرات گويه‌هاي اول و دوم و همچنين واريانس مجموع نمرات گويه سوم و چهارم در جدول زير گزارش شده است:

جدول 10:واريانس محاسبه شده براي هر يك از گويه‌ها و مجموع نمرات

بر اين اساس محاسبه ضريب آلفا براي هر يك از ابعاد دو گانه تعريف شده برابر 73/0 و 71/0 محاسبه مي شود كه نتيجه قابل قبول‌تري نسبت به وضعيت قبلي است. در واقع، در حالت قبل (تك بعدي در نظر گرفتن يك ابزار دو بعدي) محاسبه ضريب پايايي، با زيربرآورد همراه بود

1ـ بر اساس نظر كرلينجر (1986) در حاليكه آزمون ـ آزمون مجدد بيشتر ويژگي ثبات (Stability) را اندازه مي‌گيرد استفاده از فرمهاي موازي، دونيمه كردن و هماهنگي دروني گويه هاي به ويژگي دقت (Accuracy) سنجش مرتبط است.

2ـ در اين رابطه رجوع شود به : ميلر، دلبرت. (1380). راهنماي سنجش و تحقيقات اجتماعي (ترجمه هوشنگ نايبي). تهران، نشر ني. تاريخ انتشار به زبان اصلي 1991.

3. Measurement Theory

4. Inter-Item Consistency

1ـ فرمول مربوط به محاسبه ضريب آلفاي كرنباخ غيراستاندارد است.

2ـ اخذ اين ماتريس در بسته نرم افزاري SPSS/Windows از طريق Scale-Statistics-Inter-Iitem Covariances امكان پذير است.

1. Inter-Item Correlation

2. Unidimensional Instruments

3ـ مثال ارايه شده از پژوهش انجام شده با عنوان «تحليلي بر روابط دوستانه دانشجويان دختر و پسر در دانشگاه صنعتي اصفهان» كه در سال 1383 توسط نگارنده اجرا شده، اخذ گرديده است.

1ـ در صورت خواست محقق براي كند و كاو بيشتر در داده‌هاي گردآوري شده ميتوان به آزمون اين فرضيه صفر كه «متغيرهاي مورد مطالعه از جامعه آماري يكساني اخذ شده اند» يا اينكه «ميانگين گويه‌هاي مورد مطالعه با يكديگر برابرند» دست زد. در اين رابطه ميتوان از آزمونهاي Friedmann Chi-Square  ، Cochran Chi-Square يا F با توجه سطح سنجش متغيرهاي مورد مطالعه ‌و نوع توزيع آنها بهره برد.كليه آزمونهاي ذكرشده دربسته نرم افزاري SPSS/Windows در دسترس است.

1ـ در قسمت پاياني مقاله درباره حالتي كه كوواريانس منفي بين واريانس آيتم‌هاي مختلف برقرار است، ارايه شده است.

1ـ قيد اغلب مربوط به شرط طرح مناسب گويه‌هايي است كه به لحاظ نظري با ساير گويه‌ها مرتبط باشند.

2ـ اين وضعيت در رابطه با تعداد افراد مورد مطالعه براي سنجش پايايي ابزار نيز صادق است. هر چند در فرمول ارايه شده ضريب آلفا تابع تعداد نمونه مورد مطالعه نيست اما كمي تعداد نمونه مورد مطالعه (بعنوان مثال 10 نفر) باعث مي شود كه پاسخگويي با دقت كم تنها يك يا دو پاسخگو بر مقدار واقعي ضريب اثر نامطلوب گذارد. افزايش تعداد نمونه با صلاحيت براي پاسخگويي به سؤالات منجر به برآورد دقيق‌تر و واقعي‌تري از ضريب آلفا مي‌شود.

نقل از مجلة پژوهشي دانشگاه اصفهان (علوم انساني) ، جلد نوزدهم ـ‌ شماره 2 ـ‌ سال ،،84

صص 174 ـ 155