علیرضا نوروزی
كارشناس ارشد كتابداری و اطلاع‌رسانی
بخش كاوش، مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران

موتورهای جستجو ابزار اصلی بازیابی اطلاعات در اینترنت محسوب می‌شوند. آشنایی با موتورهای مختلف جستجو به منظور بازیابی سریع و صحیح اطلاعات و جستجوی ركوردهای مرتبط مطلوب و اجتناب از بازیابی ركوردهای نامرتبط، یكی از نیازهای اساسی استفاده‌كنندگان از اینترنت است. آنچه برای جستجوگران اینترنت اهمیت دارد، صرفه‌جویی در وقت آنان است. در این قسمت، موتورجستجوی «گوگل» كه یكی از قوی‌ترین موتورهای جستجوی وب جهانی است، توضیح داده می‌شود. «گوگل» با پوشش بیش از ۰۰۰/۹۲۰/۳۲۶/۱ صفحهء وب و سرعت بازیابی قابل قبول (در كم‌تر از ۵/۰ ثانیه)، در وقت جستجوگر صرفه‌جویی می‌كند و مدعی است كه امكان جستجو به ۲۵ زبان مختلف دنیا را فراهم می‌كند. این موتور جستجو از طریق نشانی www.google.com قابل دسترسی است. در زیر راهبردهای جستجو در «گوگل» شرح داده می‌شوتد.
۱. جستجو در عنوان صفحهء وب
عنوان صفحهء وب ممكن است عنوان مقاله، كتاب، نام شخص، سازمان، كالا، خدمات، شركت، دارو, و غیره باشد. برای انجام جستجو در عنوان، در خانهء خالی مخصوص جستجو ابتدا كلمات “allintitle” به معنی «تماماً در عنوان» (بدون فاصله بین كلمات) و بعد ازآن, نشانهء دونقطه «:» را بدون فاصله تایپ كنید. آنگاه با یك فاصله، موضوع موردنظر را در قالب كلیدواژه تایپ كنید و روی گزینهء “Goolgle Search” كلیك یا اینتر كنید. به عنوان مثال، اگر جستجوگری دربارهء “abstracting” اطلاعات بخواهد، برای آن كه این عبارت در عنوان صفحات وب باشد، باید به این صورت عمل كند:
allintitle: abstracting
امكان استفاده از عملگرهای منطق بولی
عملگر AND
«گوگل» امكان جستجو با استفاده از عملگرهای منطقی بولی را فراهم می‌كند. از آنجا كه جستجو در «گوگل» مبتنی بر باهم‌بودن واژه‌ ها یعنی استفاده از عملگر AND می‌باشد، دیگر نیازی به تایپ این عملگر نیست. مثلا‍ً برای جستجوی عبارت “resource sharing” در عنوان صفحات وب باید به این صورت عمل شود: allintitle: resource sharing
جستجوی عبارت
برای جستجوی عبارتی و همجواری واژه‌ها از علامت نقل قول (") قبل و بعد از عبارت استفاده می‌شود. توجه داشته باشید كه بین این علامت و واژه‌های ابتدا و انتهای عبارت هیچ فاصله‌ای نباشد. برای جستجوی عبارت قبل با این شیوه، كافی است كه قبل و بعد از آن فقط علامت نقل‌قول (") گذاشته شود:
allintitle: “resource sharing”
البته می‌توان قبل از واژه‌هایی كه بعد از اولین واژه می‌آیند، علامت بعلاوه (+) به معنی And را بدون فاصله تایپ كرد تا آن‌ها را با هم جستجو كند، ولی نیازی به این علامت نیست.
allintitle: resource +sharing
علامت (+) كاربردهای دیگری هم دارد كه در زیر توضیح داده می‌شود:
«گوگل» واژه‌ها و حروف عام را به عنوان واژه‌های غیرمجاز می‌شناسد و بطور خودكار واژه‌هایی مانند about، how، where، what، اعداد یك رقمی و تك (۹-۱)، فعل‌های كمكی مانندwas، are، is، حروف A-Z به صورت تك و تنها، حروف اضافه و تعریف و ربط مانند in، on، an، a، at و غیره را نادیده می‌گیرد، زیرا این واژه‌ها بندرت به اخص‌شدن جستجو كمك می‌كنند و بطور چشمگیری باعث كاهش سرعت در بازیابی اطلاعات می‌شوند. بنابراین، برای گنجاندن واژه‌های غیرمجاز مثل واژه‌های بالا در فرآیند جستجو، از علامت بعلاوه (+) قبل از آن‌ها استفاده كنید. توجه داشته باشید كه قبل از علامت بعلاوه (+) حتما فاصله باشد و بین آن و واژهء بعد فاصله نباشد. همچنین می‌توان درجستجوهای عبارتی از علامت بعلاوه استفاده كرد. به مثال‌های زیر توجه كنید:
allintitle: +what +is “intellectual property”
allintitle: “World War +I” german
allintitle: +where +is Iran
allintitle: “Episode +I”
allintitle: +about dazel
«گوگل» هایفن (علامت خط تیرهء بین كلمات)، ممیز، نقطه، علامت مساوی و آپوستروف (‘) را به عنوان متصل‌كننده‌های (رابط‌های) عبارتی می‌شناسد. مثلاً “mother-in-law” یك عبارت محسوب می‌شود، حتی اگر سه واژهء آن در نقل قول نیامده باشد. برای بازیابی آن می‌توان از علامت (") در ابتدا و انتهای عبارت نیز استفاده كرد. به نتایج جستجو در مثال‌‌های زیر توجه فرمایید؛ خواهید دید كه ركوردهای بازیابی‌شده تقریباً مشابه هستند.
allintitle: mother-in-law
allintitle: “mother +in law”
allintitle: self-determination
allintitle: “self determination”عملگر OR
برای جستجو با استفاده از عملگر OR به منظور بازیابی هر كدام از واژه ها، باید این عملگر را با حروف بزرگ تایپ كرد. اگر جستجوگری بدنبال صفحاتی باشد كه واژهء ”library” یا “libraries”در عنوان آن‌ها باشد، باید به این صورت عمل كند:
allintitle: library OR libraries
به خاطر داشته باشید كه برای جستجوی مفرد و جمع واژه‌ها از عملگر OR استفاده شود. به تعبیر دیگر، اگر به دنبال صفحاتی هستید كه مفرد یا جمع واژه‌ای در عنوان آنها باشد باید از عملگر OR استفاده نمایید. «گوگل» دقیقاً واژه‌ای را كه شما تایپ می‌نمایید جستجو می‌كند. بنابراین برای بازیابی مشتقات، مفرد یا جمع واژه‌ها یا مترادف‌های آن‌ها، از این عملگر استفاده كنید:
allintitle: iran OR iran’s OR Iranian OR Persian OR persian’s
عملگر NOT
برای جستجو با استفاده از عملگر NOT به منظور بازیابی نكردن یك یا چند واژه, باید قبل از واژه‌هایی كه نمی‌خواهید بازیابی شوند، علامت منها (-) را بدون فاصله تایپ كنید. البته مطمئن شوید كه قبل از علامت منها فاصله باشد. مثلاً برای جستجوی صفحاتی كه واژهء “Persia” در عنوان آن‌‌ها باشد، ولی واژهء “Persian”یا “Iran” در آن‌ها نباشد، باید به این صورت عمل كنید:
allintitle: Persia –iran –persrsian
هدف از جستجو در عنوان صفحات وب كاهش ریزش كاذب اطلاعات و حذف ركوردهای نامربوط است. اگر در مورد موضوع مورد علاقه ركوردی پیدا نشد، كلماتی را كه دربارهء اطلاعاتی ندارند، حذف كنید تا جستجو عام‌تر شود و جامعیت جستجو بالا برود. اگر باز هم چیزی پیدا نشد، عبارت “allintitle:” را حذف كنید تا هرجا كه واژه یا واژه‌های موردنظر به كار رفته، بازیابی شود. بدیهی است كه در جستجوی ساده و خارج از عنوان صفحات وب نیز تدوین راهبردهای جستجو، اعم از جستجوی عبارتی و همجواری واژه‌ها یا جستجو با استفاده از عملگرهای بولی به شیوه‌ای كه برای عنوان به كار می‌رفت، ممكن خواهد بود. مثال:
۱. And “Resource Sharing”
۲. OR Library OR Libraries
۳.NOT Persia –iran -persian
۱. جستجو در نشانی سایت وب «یوآرال»
منظور از این قسمت آن است كه اگر جستجوگری دنبال نشانی سایت وب‌هایی باشد كه واژه، نام شخص یا سازمان، علامت یا نام اختصاری خاصی در آن‌ها به كار رفته از این راهبرد استفاده كند. برای انجام عمل جستجو در نشانی سایت وب (یوآراِل)، در خانهء خالی مخصوص جستجو ابتدا عبارت “allinurl” (به معنی «تماماً در نشانی سایت وب») را بدون فاصله، و بعد از آن نشانهء دونقطه (:) را بدون فاصله تایپ كنید. سپس با یك فاصله، واژه، نام، علامت یا نام اختصاری موردنظر را تایپ و روی گزینهء “Google Search” كلیك یا اینتر كنید. مثلاً اگر جستجوگری به دنبال نشانی سایت وب‌هایی است كه واژهء “Irandoc” در آن‌ها به كار رفته، باید به این صورت عمل كند:
allinurl: irandoc
عملگر AND
«گوگل» امكان جستجو با استفاده از عملگرهای بولی را برای جستجو در نشانی سایت وب‌ها نیز فراهم می‌كند. جستجو در این قسمت نیز مبتنی بر بودن AND است. بنابراین، دیگر نیازی به تایپ این عملگر نیست. مثلاً اگر جستجوگری بدنبال نشانی سایت وب‌های دانشگاهی ایران است، باید به این صورت عمل كند:
allinurl: ac ir
جستجوی عبارت
برای جستجوی عبارتی و همجواری واژه‌ها یا علائم و نام‌های اختصاری باید از علامت نقل قول (") در قبل و بعد از آن‌ها استفاده شود. توجه كنید كه بین علامت و واژه‌ها یا نام اختصاری، در ابتدا و انتها هیچ فاصله‌ای نباشد. برای جستجوی آدرس سایت‌های دانشگاهی ایران كافی است كه قبل و بعد از آن علائم مانند مثال پیشین، علامت (") بگذارید:
allinurl: “ac ir”
عملگر OR
برای استفاده از عملگر OR به منظور بازیابی هر كدام از واژه‌ها یا علائم و نام‌های اختصاری، باید این عملگر را با حروف بزرگ تایپ كنید. اگر جستجوگری بدنبال سایت‌هایی است كه واژهء Iran یا Iranian در آدرس آن‌ها باشد، باید به این صورت عمل كند:
allinurl: iran OR Iranian
عملگر NOT
برای جستجو با استفاده از عملگر NOT به منظور حذف یك واژه یا علامت اختصاری، باید قبل از واژه یا نام‌هایی كه نمی‌خواهید بازیابی شوند، علامت منها (-) را بدون فاصله تایپ كنید. مثلاً برای جستجوی آدرس سایت‌هایی كه علامت “ac.ir” در آن‌ها به كار رفته، ولی علامت “ut” در آن‌ها نباشد، به این صورت عمل كنید:
allinurl: “ac.ir” -ut
امكان جستجو در سایت بخصوص
«گوگل» امكان جستجوی موضوع در یك سایت وب خاص را فراهم می‌كند. مثلاً اگر جستجوگری به دنبال صفحاتی است كه واژهء “Indexing” در عنوان آن‌ها و نشانی سایت وب آن‌ها هم www.ala.org باشد، ابتدا باید موضوع یا واژه‌های موردنظر را با هر رابطه‌ای كه می‌خواهد اعم از روابط بولی با استفاده از عملگرها، جستجوی عبارتی، یا جستجو در عنوان مشخص كند، سپس بعد از یك یا چند فاصلهء خالی، نشانی سایت موردنظر را بعد از عبارت (site:) به شكلی كه در زیر بیان می‌شود، تایپ نماید و موضوع موردنظر را در آن جستجو كند:
allintitle: indexing site: www.ala.org
همچنین «گوگل» امكان عدم جستجو در یك سایت خاص را فراهم می‌كند. در مثال قبل كافی است كه قبل از عبارت “site”یك علامت منها (-) بدون فاصله بگذارید؛ یعنی بگویید كه در مورد موضوع “Indexing” در سایت مذكور جستجو نكند:
allintitle: indexing –site: www.ala.orgگوگل همچنین امكان بازیابی سایت‌هایی را كه نشانی سایت وب یك شخص، دانشگاه یا سازمان, و غیره را آورده‌اند و به آن پیوند شده‌اند فراهم می‌كند. برای پی‌بردن به این موضوع ابتدا واژهء link، و بعد از آن نشانهء دو نقطه (:) سپس نشانی سایت دلخواه را تایپ و اینتر كنید؛ خواهید دید كه چه سایت‌هایی به آن سایت پیوند شده‌اند. مثلاً اگر بخواهیم بدانیم كه چه سایت‌هایی نشانی سایت وب مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران ( www.irandoc.ac.ir ) را در صفحهء خانگی خود گنجانده‌اند و به آن پیوند شده‌اند، باید به این صورت عمل كنید:
link: www.irandoc.ac.ir
جستجوی سایت‌های مشابه
«گوگل» امكان بازیابی سایت‌های مشابه (مرتبط به( یك سایت را فراهم می‌كند. برای این كار ابتدا واژهء related، و بعد از آن نشانهء دونقطه (:) را بدون فاصله تایپ كنید. سپس نشانی سایت موردنظر را تایپ و اینتر كنید، یاروی عبارت Google Search كلیك بزنید. مثلاً اگر جستجوگری به دنبال نشانی سایت‌هایی باشد كه مشابه (مرتبط به) آدرس www.oclc.org هستند، باید به این صورت عمل كند:
related: www.oclc.org
بازیابی معنای واژه از طریق «گوگل»
«گوگل» قابلیت مطابقت واژه با واژه‌نامه را دارد. هنگامی كه واژه یا واژه‌هایی جستجو می‌شوند، پس از انجام جستجو و بازیابی اطلاعات، همان واژه یا واژه‌ها یا عبارت در و در حالتی كه زیر آن خط كشیده شده و فرامتن است, در زیرمنوی جستجو می‌آید و اگر روی آن كلیك كنید، بطورخودكار به سایت وب www.dictionary.com وصل می‌شود و معنای واژه را ارئه می‌كند. اگر واژه‌ای غلط تایپ شو‌د، «گوگل» شكل درست واژه را می‌آورد و می‌پرسد كه آیا شما منظورتان همین است؟ اگر بعد از آن واژه، علامت ستاره (×) بگذاریم، «گوگل» با همان صورت جستجو می‌كند كه ممكن است ركوردی بازیابی شود. اما زیرمنوی جستجو صورت كامل واژه را می‌آورد و سوءال می‌كند كه آیا منظور شما همین است؟ اگر چنین باشد می‌توان واژه را كامل كرد و یا روی آن قسمت كلیك كرد تا آن را جستجو كند. اگر واژه خیلی كلی باشد، نزدیك‌ترین حالت را می‌آورد و بعد جلوی آن می‌نویسد More؛ یعنی مشابه‌های دیگری هم وجود دارند كه می‌توان آن‌ها را هم دید.
امكان استفاده از حروف كوچك و بزرگ
در «گوگل» بزرگ یا كوچك كردن حروف فرقی ندارد. تمام حروف بدون توجه به این كه شما آن‌ها را چگونه تایپ می‌كنید به عنوان حروف كوچك در نظر گرفته می‌شوند. مثلاً جستجوی “george washington” ،” George Washington”، “gEoRge wAsHinNgToN” نتایج مشابهی دارند.
امكان جستجو در سایت‌های دانشگاه‌های آمریكا
«گوگل» امكان جستجوی موضوع در سایت وب دانشگاه‌های مختلف آمریكا را فراهم می‌كند. برای این كار ابتدا در صفحهء خانگی «گوگل» روی عبارت “Advanced Search” كلیك كنید و سپس در صفحهء بعد روی عبارت “Universities” كه در انتهای آن صفحه آمده است كلیك كنید؛ در فهرست تمام دانشگاه های آمریكا كه به صورت الفبایی نمایش داده می‌شود، می‌توان موضوع موردنظر را در هر دانشگاهی جستجو كرد. البته می‌توان از طریق نشانی
http://www.google.com/options/universities.html مستقیماً وارد این قسمت شد و به جستجو پرداخت. به خاطر داشته باشید كه راهبردهای جستجو دراین قسمت نیز مانند قسمت‌های دیگر «گوگل» است، یعنی می‌توان در عنوان یا نشانی سایت وب، یك موضوع خاص را جستجو كرد. امكان جستجو در سایت‌های سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دولتی آمریكا«گوگل» همچنین امكان جستجو در تمام سایت‌های سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دولتی آمریكا را كه پسوند “.gov” یا “.mil” دارند فراهم می‌كند. برای جستجو در این قسمت پس از ورود به صفحهء خانگی «گوگل» و كلیك كردن بر روی عبارت “Advanced Search” در صفحهء بعد، روی عبارت “U.S. Government” كلیك كنید تا این قسمت فراخوانده شود؛ سپس به جستجوی یك موضوع در این بخش بپردازید. البته می‌توانید از طریق نشانی
http://www.google.com/unclesam مستقیماً وارد این قسمت شوید و به جستجو در این بخش بپردازید. بدیهی است كه راهبردهای جستجو در این بخش نیز مانند خود «گوگل» است و می‌توان در عنوان یا نشانی سایت وب سازمان یا وزارتخانهء خاصی به جستجو پرداخت.
برای جستجوی پیشرفته در «گوگل» اگر نخواستید از شیوه‌ای كه توضیح داده شد استفاده كنید، در صفحهء خانگی «گوگل» روی عبارت “Advanced Search” كلیك كنید، سپس در صفحهء بعد كه می‌آید راهبردهای جستجوی خود را اعم از استفاده از عملگرهای بولی (كه نیازی به تایپ ندارند)، تعداد ركوردهای بازیابی‌شده در هر صفحه برای نمایش، جستجو در عنوان یا نشانی سایت وب، انتخاب زبان، جستجو یا عدم جستجو در یك سایت خاص را مشخص كنید.
راهنمای «گوگل»
«گوگل» یك راهنما دارد كه سایت وب‌ها را بر اساس موضوع در ۱۶ ردهء موضوعی كلی، طبقه‌بندی و سازماندهی كرده است. برای ورود به آن، با ورود به صفحهء خانگی «گوگل» روی عبارت “Google Web Directory” كه در زیرمنوی جستجو آمده كلیك كنید، یا از طریق نشانی http://directory.google.com مستقیماً وارد آن شوید و به جستجو در یك حوزهء موضوعی خاص بپردازید. مثلاً اگر جستجوگری به دنبال اطلاعاتی دربارهء “Music Therapy” است، باید پس از ورود به راهنمای «گوگل» روی عبارت “Art” كلیك كند و در صفحهء بعد، روی “Art Therapy” كه یكی از رده‌های فرعی “Art” است، كلیك كند؛ سپس در صفحهء بعد براحتی دربارهء موضوع دلخواه خود یعنی “Music Therapy” ركوردهای موجود را مطالعه كند. اگر جستجوگری دقیقاً نداند كه موضوع موردنظرش در كدام ردهء موضوعی قرار می‌گیرد، چنانچه رده كلی آن موضوع را بداند، می‌تواند وارد آن مقوله شود و در همان جا به جستجوی عناوین یا نشانی سایت وب‌های مربوط به موضوع خود بپردازید. در مثال قبل اگر جستجوگر دقیقاً نداند كه “Music Therapy” زیر ردهء “Art Therapy” است، پس از كلیك بر روی ردهء “Art” از صفحهء راهنمای «گوگل», می‌تواند همان جا به جستجوی موضوع بپردازد و مشخص كند كه هر جا عبارت فوق در عنوان آن است بازیابی شو‌د؛ مانند:
allintitle: music therapy
استفاده از راهنمای «گوگل» و جستجو در رده‌های موضوعی خاص موجب اخص‌گرایی و مانعیت (حذف ركوردهای نامربوط) در بازیابی اطلاعات، افزایش سرعت بازیابی و صرفه‌جویی در وقت جستجوگر می شود.«گوگل» معمولاً بخشی از متن وب هر ركورد بازیابی شده را همراه با واژهء جستجو شده به صورت سیاه و پررنگ در زیر هر عنوان بازیابی شده می‌آورد كه می‌توان آن را مطالعه كرد و متوجه شد كه مربوط است یا نامربوط.نكتهء جالب توجه دیگر این كه اگر روی واژهء Cached كه در زیر ركوردهای بازیابی شده می آید كلیك كنید، واژه یا واژه‌های بازیابی‌شده را در متن صفحه‌های وب با رنگ‌های مختلف نشان می‌دهد تا مشخص شود كه آن واژه یا واژه‌ها در كجای آن مدرك به كار رفته‌اند.
علیرضا نوروزی
كارشناس ارشد كتابداری و اطلاع‌رسانی
بخش كاوش، مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران