ایران کنفرانس

نخستین نقشه تولید علم ایران

مصورسازی اطلاعات حوزه‌ای از دانش است که امکان داده‌کاوی را از طریق داده‌های مصور فراهم‌ می‌کند؛ گروه تحقیقاتی «سای‌مگو» برای نخستین بار، ابزار جدید شکل علم را ارائه کرده که مانند پایگاه سای‌مگو اطلاعات خود را از اسکوپوس دریافت و این اطلاعات را به صورت نقشه فراهم می‌کند.

اما ابزار «شکل علم» در «سای‌مگو» حاوی چه نکاتی پیرامون تولید علم ایران است؟ خبرنگار علمی ایسنا در همین زمینه گفت‌گویی با عبدالصمد کرامت‌فر،‌ کارشناس ارشد علم‌سنجی مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی(SID) انجام داده است که با ارائه شکل علم تولیدات محققان ایرانی، حاوی نکات ارزنده‌ای است.

به گفته کرامت فر، بررسی نمای نسبی موضوعی مجلات علمی کشور که در سال 2012 در اسکوپوس نمایه شده‌اند، بر اساس تعداد اسناد نشان می‌دهد، تعداد آنها یکصد و یازده مجله بوده است.

سهم کم مجلات علوم انسانی

وی افزود: این بررسی همچنین حاکی از آن است که تعداد مجلات علمی بین‌المللی کشور در حوزه علوم انسانی و اجتماعی، روانشناسی و علوم تصمیم‌گیری بسیار کم است. این واقعیت در کنار توجه به تعداد مجلات علوم انسانی داخلی در مقایسه با مجلات پزشکی و مهندسی می‌تواند بیانگر آن باشد که ویژگی بسیاری از تحقیقات برخی از گروه‌ها نظیر علوم انسانی، محلی بودن آنهاست و بنابراین مجلات این گروه‌ها نیز، در سطح بین‌المللی چندان مورد توجه نیست و بیشتر مورد استفاده محققان همان نواحی و کشورهاست.

نمای موضوعی مجلات ایرانی نمایه شده در اسکوپوس(الف: تعداد مدارک و ب: شاخص اس جی آر)

به گفته وی، بر اساس بررسی انجام شده در این مطالعه، همچنین ضعف‌هایی در حوزه‌های علوم زمین و سیاره و علوم زیستی و کشاورزی به چشم می‌خورد.

این کارشناس علم‌سنجی تصریح کرد: همچنین با در نظر گرفتن دو شاخص تعداد مدارک به عنوان کمیت و شاخص اس‌جی‌آر به عنوان کیفیت ، بخوبی تفاوت موجود در مجلات علمی کشور بر اساس این دو آشکار می‌شود. مقایسه کلی این دو به خوبی نشان دهنده غلبه کمیت بر کیفیت است.

مجلات پزشکی کشور ضعیف‌تر از شیمی و مهندسی

وی گفت: بررسی فوق حاکی از ‌آن است که همچنین بخش مجلات پزشکی کشور علی‌رغم حجم نسبی بالا در مقایسه با شیمی و مهندسی از لحاظ کیفی ضعیف‌تر عمل کرده‌اند و نشریات حوزه‌های اقتصاد، اقتصاد‌سنجی، امور مالی، تجارت، مدیریت و حسابداری، علوم تصمیم‌گیری، علوم رایانه، ریاضی و مهندسی، علم مواد، شیمی، میان رشته‌ای، کشاورزی و علوم زیستی از نظر کیفیت وضعیت مناسب‌تری دارند.

نمای مجلات علمی ایران چگونه است؟

به گفته کرامت‌فر، نمای نسبی مجلات علمی کشور بر اساس دو شاخص تعداد مدارک و اس‌جی‌آر نشان می‌دهد، در بخش علوم انسانی تنها نشریات وبولوژی و مجله بین‌المللی مدیریت و علم اطلاعات هستند که از موقعیت مناسبی برخوردارند. البته نشریه وبولوژی بر مبنای شاخص اس‌جی‌آر موقعیت بهتری نیز دارد، در واقع می‌توان چنین ادعا کرد که این نشریه یک مجله با کیفیت است.

کرامت‌فر اضافه کرد: از جمله نشریات قابل توجه در حوزه مهندسی که با توجه به شاخص اس‌جی‌آر موقعیت قابل توجهی کسب کرده‌اند، مجله بین‌المللی سیستم‌های فازی، بولتن انجمن ریاضی ایران و مجله مکانیک سیالات کاربردی هستند، همچنین ساینتیا ایرانیکا یکی از مجلاتی است که شاخص کمیت در آن نمود بهتری از کیفیت آن دارد. در حوزه شیمی، کشاورزی و علوم زیستی، نیز اغلب مجلات بر مبنای اس‌جی‌آر نمود بهتری دارد، شاخص‌ترین این مجلات، مجله بین‌المللی علم و فناوری و مجله بین‌المللی تولید زمینی هستند، در حوزه پزشکی و علوم مرتبط چنانچه ذکر شد اغلب مجلات کمی‌تر هستند.

نمای مجلات علمی که آثار محققان ایرانی را منتشر کرده‌اند، چگونه است؟

وی همچنین اعلام کرد: بررسی نمای نسبی مجلات علمی نمایه شده در اسکوپوس 2012 نشان می‌دهد که تقریبا در مجلات تمام حوزه‌ها ،مقالات ایرانیان منتشر شده است. این نما همچنین نشان می‌دهد که بیشترین تعداد مقالات به ترتیب در سه مجله علوم زیستی (783 مورد)، مجله علوم کاربردی دنیا (467 مورد) و پیشرفت‌های زیست‌شناسی محیطی (372) بوده است.

به گفته این کارشناس علم‌سنجی، نمای کیفی توزیع نشریاتی که مقالات محققین ایرانی را منتشر کرده‌اند البته تفاوت‌هایی داشته و یکدستی بیشتری را داراست. در این میان مجلاتی که بیشترین مقالات را منتشر کرده‌اند تقریبا در نمای عادی اصلا به چشم نمی‌آیند. این میزان برای هر یک از مجلات مذکور به ترتیب برابر 1.33، 1.061 و 0.157 بوده است.

به گفته وی، طبق این بررسی، مجلات مرورهای انجمن شیمی (12.696)، ساینس (10.618) و مرور فیزیک (6.175) از قوی‌ترین نشریاتی هستند که محققین ایرانی در آنها مقاله منتشر کرده‌اند.

نمای موضوعی مجلات علمی که آثار محققان ایرانی را منتشر کرده‌اند، چگونه است؟‌

کرامت‌فر همچنین به بررسی نمای نسبی و موضوعی مقالات محققین ایرانی در مجلات گوناگون بین المللی در سال 2012 پرداخته است.

به گفته وی، توزیع مقالات محققان ایران بسیار گسترده‌تر از مجلات بین‌المللی ایرانی است که خود نشان دهنده ظرفیت موجود جهت توسعه نشریات داخلی بین‌المللی است، نکته قابل توجه دیگر غلبه کیفیت نسبی کلی مجلاتی است که محققان ایرانی در آنها مقاله منتشر کرده‌اند.

کرامت‌فر خاطرنشان کرد: علاوه بر این چنانچه دیده می‌شود در قسمت علوم انسانی، علوم اجتماعی، روانشناسی و علوم تصمیم‌گیری نیز توزیع مقالات گسترده است به این معنا که نبود مقالات بین‌المللی در علوم انسانی نمی‌تواند تنها دلیل عدم توسعه نشریات این حوزه باشد، لذا باید به عواملی دیگر نظیر ضعف گردانندگان نشریات داخلی جهت نمایه شدن در نمایه‌های استنادی معتبر نظیر وب‌آوساینس و اسکوپوس اشاره کرد.

وی تاکید کرد: علاوه بر این ظرفیت موجود در توسعه نشریات شیمی، علوم زیستی و کشاورزی نیز به خوبی قابل مشاهده است و اغلب مقالات کیفیت متوسطی دارند.

نمای موضوعی همکاری‌های بین‌المللی مقالات و مجلات علمی کشور چگونه است؟‌

بخشی از این بررسی همچنین به نمای موضوعی همکاری‌های بین‌المللی مقالات محققین ایرانی که در تمامی مجلات دنیا منتشر شده است، اختصاص دارد.

کرامت‌فر به خبرنگار ایسنا گفت: در این بخش می‌توان بیان کرد میان همکار‌های علمی و حجم تولیدات علمی کشور در حوزه‌های موضوعی ارتباط وجود دارد، که مطابق با نتایج تحقیقاتی است که به بررسی همبستگی میان تعداد تولیدات علمی و همکاری‌های علمی پرداخته‌اند.

وی با اشاره به این که بررسی‌ها حاکی از ضعف مجلات کشور در جذب مقالات همکاری بین‌المللی دارد، دلیل عمده این امر را تعداد کم مجلات و تقاضای بالای داخلی دانست.

به گفته کرامت‌فر، بیشترین مقالات همکاری بین‌المللی،‌ آرشیو پزشکی ایرانیان با 31 مورد همکاری بین‌المللی، مجله ساینتیا ایرانیکا با 25 مورد همکاری، مجله بین‌المللی تحقیق محیط و مجله بین‌المللی پزشکی پیشگیری هر کدام با 20 مورد بوده‌اند.